1900 | Max Planck wysuwa przypuszczenie, ze promieniowanie jest skwantowane, tzn. jest przesylane w okreslonych paczkach. |
1905 | Albert Einstein, jeden z niewielu uczonych, ktorzy potraktowali powaznie idee Plancka, zaproponowal kwant swiatla, czyli foton, ktory zachowuje sie podobnie do czastki. Einstein takze stworzyl szczegolna teorie wzglednosci, przewidzial rownowaznosc masy i energii i badal falowo-czastkowa nature fotonow. |
1909 | Hans Geiger i Ernest Marsden, pod kierunkiem Ernesta Rutherforda, wykonali doswiadczenia, w ktorych rozpraszali czastki alfa przez zlota folie wskazujace, ze atomy posiadaja male i ciezkie, dodatnio naladowane jadra. |
1911 | Ernest Rutherford wysuwa hipoteze jadra atomowego, jako wniosek z doswiadczen Hansa Geigera and Ernesta Marsdena. |
1912 | Albert Einstein wprowadza koncepcje krzywizny przestrzeni tlumaczac tym grawitacje. |
1913 | Niels Bohr tworzy kwantowy model atomu. |
1919 | Ernest Rutherford dostarcza pierwszej wskazowki istnienia protonu. |
1921 | James Chadwick i E.S. Bieler wnioskuja o istnieniu sil jadrowych, ktore utrzymuja jadro atomowe w calosci. |
1923 | Arthur Compton odkrywa kwantowa nature promieni X potwierdzajac tym istnienie fotonow. |
1924 | Louis de Broglie wysuwa hipoteze o falowych wlasnosciach materii. |
1925 | Wolfgang Pauli formuluje zasade dla elektronow w atomie, znana dzis jako zakaz Paukiego. |
1925 | Walther Bothe and Hans Geiger demonstruja spelnienie zasady zachowania masy i energii w zjawiskach atomowych. |
1926 | Erwin Schroedinger buduje mechanike falowa opisujaca obiekty kwantowe zlozone z bozonow. Max Born proponuje probabilistyczna interpretacje mechaniki kwantowej. G.N. Lewis wprowadza nazwe "foton" dla kwantu swiatla. |
1927 | Zaobserwowano, ze pewne ciala emituja elektrony (rozpad beta). Poniewaz zarowno atom, jak i jadro maja dyskretne poziomy energii, trudno bylo zrozumiec, dlaczego wysylane elektrony maja ciagly rozklad energii (wyjasnienie patrz rok 1930). |
1927 | Werner Heisenberg formuluje zasade nieoznaczonosci: im lepiej znamy energie czastki, tym gorzej znamy jej czas ( i na odwrot). To samo dotyczy pedu i polozenia czastki. |
1928 | Paul Dirac opisuje elektron laczac ze soba mechanike kwantowa i szczegolna teorie wzglednosci. |
1930 | Mechanika kwantowa i szczegolna teoria wzglednosci sa mocno ugruntowane. Sa dokladnie trzy czastki fundamentalne: proton, elektron i foton. Max Born, po zapoznaniu sie z rownaniem Diraca rzekl: "Fizyka bedzie ukonczona w ciagu szesciu miesiecy". |
1930 | Wolfgang Pauli wysuwa hipoteze neutrino w celu wytlumaczenia ciaglego rozkladu elektronow w rozpadzie beta. |
1931 | Paul Dirac stwierdza, ze dodatnie czastki wynikajace z jego rownania powinny istniec (i nadaje im nazwe "pozytony"). Sa one identyczne z elektronami, ale o dodatnim ladunku. Jest to pierwszy przyklad antyczastki. |
1931 | James Chadwick odkrywa neutron. Problem wiazania i rozpadu jadra nabiera pierwszorzednej wagi. |
1933-34 | Enrico Fermi posuwa naprzod teorie rozpadu beta wprowadzajac oddzialywanie slabe. Jest to pierwsza teoria uzywajaca neutrino i zmian "zapachu". |
1933-34 | Hideki Yukawa laczy teorie wzglednosci i teorie kwantowa w celu opisania oddzialywan jadrowych za pomoca wymiany nowych czastek (mezonow zwanych "pionami") miedzy protonami i neutronami. Z rozmiaru jadra Yukawa wnioskuje, ze masa postulowanych cza stek (mezonow) wynosi okolo 200 mas elektronu. Jest to poczatek mezonowej teorii sil jadrowych. |
1937 | Czastka o masie rownej 200 mas elektronu zostaje odkryta w promieniach kosmicznych. Z poczatku fizycy sadzili, ze jest to pion Yukawy, ale pozniej okazalo sie, ze jest to mion. |
1938 | E.C.G. Stuckelberg zauwazyl, ze protony i neutrony nie rozpadaja sie na kombinacje elektronow, neutrin, mionow lub ich antyczastek. Trwalosci protonu nie da sie wytlumaczyc prawami zachowania energii i ladunku. Zasugerowal on, ze ciezkie czastki p odlegaja niezaleznemu prawu zachowania. |
1941 | C. Moller and Abraham Pais wprowadzili pojecie "nukleonu" jako wspolnego okreslenia dla protonu i neutronu. |
1946-47 | Fizycy przekonali sie, ze czastka promieni kosmicznych, ktora miala byc mezonem Yukawy jest "mionem", pierwsza czastka drugiej generacji. To odkrycie bylo zupelnym zaskoczeniem -- I.I. Rabi skomentowal: "kto to zamawial?" Zostalo wprowadzone pojecie "leptonu" dla czastek, ktore nie oddzialuja silnie ( leptonami sa elektrony i miony). |
1947 | Mezon oddzialujacy silnie zostal znaleziony w promieniach kosmicznych i nazwany pionem. |
1947 | Fizycy rozwijaja metody obliczania elektromagnetycznych wlasciwosci elektronow, pozytonow i fotonow. Pojawiaja sie diagramy Feynmanna. |
1948 | Synchrocyklotron w Berkeley wytwarza pierwsze sztuczne piony. |
1949 | Enrico Fermi and C.N. Yang sugeruja, ze pion jest tworem zlozonym z nukleonu i anty-nukleonu. Ta idea zlozonych czastek jest bardzo radykalna. |
1949 | Odkrycie K+ poprzez jego rozpad. |
1950 | Zostal odkryty pion nuetralny. |
1951 | Dwa nowe typy czastek zostaja odkryte w promieniach kosmicznych droga obserwacji sladow w ksztalcie litery V i rekonstrukcji elektrycznie obojetnych czastek, ktore rozpadajac sie musialy wytworzyc dwie czastki naladowane zostawiajacych slady. Czastki te zostaly nazwane lambda0 i K0. |
1952 | Odkrycie czastki nazwanej delta w czterech odmianach: delta++, delta+, delta0, and delta-. |
1952 | Donald Glaser wynalazl komore pecherzykowa. Kosmotron w Brookhaven, akcelerator na energie 1,3 GeV zaczyna dzialac. |
1953 | Poczatek "eksplozji czastek" -- prawdziwej powodzi odkryc nowych czastek. |
1953 - 57 | Rozpraszanie elektronow przez jadra ujawnia jak rozlozony jest ladunek w protonach, a nawet neutronach. Elektromagnetyczna budowa protonow i neutronow wskazuje na ich wewnetrzna strukture, chociaz wciaz sa uwazane za czastki elementarne. |
1954 | C.N. Yang i Robert Mills tworza nowy typ teorii zwanych "teoriami cechowania". Wprawdzie jeszcze tego nie uswiadomiono sobie, te teorie tworza teraz podstawy Modelu Standardowego. |
1957 | Julian Schwinger pisze prace, w ktorej proponuje unifikacje oddzialywania slabego z elektromagnetycznym. |
1957-59 | Julian Schwinger, Sidney Bludman i Sheldon Glashow, w niezaleznych pracach sugeruja, ze wszystkie slabe oddzialywania sa przenoszone przez naladowane ciezkie bozony, nazwane pozniej W+ i W-. Wlasciwie to Yukawa pierwszy wprowadzil wymiane bozonu dwadziescia lat wczesniej, ale on proponowal pion jako posrednika slabej sily. |
1961 | Wobec tego, ze liczba poznanych czastek wciaz wzrastala, matematyczny schemat ich klasyfikacji ( grupa SU(3)) ulatwil fizykom rozpoznanie ich typow. |
1962 | Eksperymenty udowodnily, ze istnieja dwa rozne typy neutrin (neutrino elektronowe i neutrino mionowe). Wywnioskowano to wczesniej z rozwazan teoretycznych. |